จังหวัดสกลนครนี้เดิมเป็นนครโบราณของชาวขอม เรียกว่า เมืองหนองหานหลวง มีพระธาตุเชิงชุมเป็นศาสนสถานศักดิ์สิทธิ์ของเมือง และมีหนองหานหลวงเป็นภูมิศาสตร์เมือง[5] ตำนานเมืองส่วนใหญ่ปรากฏอยู่ในวรรณกรรมลาวโบราณเรื่องผาแดง-นางไอ่ และวรรณกรรมทางศาสนาของลาวเรื่องอุรังคธาตุนิทานเทศนา [6] ต่อมาหนองหานหลวงล่มไป ชาวลาวจึงเข้ามาปกครองดินแดนแถบนี้ เรียกว่า เมืองเชียงใหม่หนองหาน แล้วร้างไป ต่อมาสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก (รัชกาลที่ ๑) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมยกบ้านธาตุเชิงชุมให้เป็น เมืองสกลทวาปี ให้เจ้านายเชื้อสายเจ้าโสมพะมิตรจากเมืองกาฬสินธุ์มาปกครอง เดิมเมืองสกลทวาปีนี้ขึ้นแก่กรุงศรีสัตนาคนหุตล้านช้างเวียงจันทร์ ประชาชนส่วนใหญ่เป็นลาว ย้อ และโย้ย มิใช่ไทยหรือสยาม ภายหลังได้ถูกบังคับให้ขึ้นแก่รัตนโกสินทร์ของสยาม เมื่อเจ้าอนุวงศ์แห่งเวียงจันทน์พยายามกอบกู้เอกราชให้แก่ชาวลาวในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๓) กองทัพกรุงเทพมหานครตีได้นครเวียงจันทน์และหัวเมืองขึ้นทั้งปวง จึงจัดหัวเมืองลาวทางฝ่ายตะวันออกที่เป็นเมืองใหญ่ให้ขึ้นตรงต่อกรุงเทพมหานคร ต่อมาในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ ๕) ได้เรียกหัวเมืองสกลนครรวมกับหัวเมืองลาวอื่นๆ ว่า หัวเมืองลาวฝ่ายตะวันออกเหมือนกับหัวเมืองลาวทั้งปวง จากนั้นจึงจัดเป็นมณฑลอุบล มณฑลอุดร และมณฑลร้อยเอ็ดในปัจจุบัน [7] บรรพบุรุษของพระยาประจันตประเทศธานี (โง่นคำ) และเครือญาติบุตรหลานได้ขึ้นปกครองเมืองสกลนครหลังจากสงครามเจ้าอนุวงศ์เสร็จสิ้น โดยเป็นเมืองขึ้นสยามและมีตำแหน่งในเมืองสกลนครสืบมาโดยลำดับ สยามยังคงให้เจ้านายปกครองเป็นอย่างหัวเมืองลาว เรียกว่า อาญาสี่ คือมีตำแหน่งกรมการขื่อบ้านขางเมืองและมีเจ้านายทั้ง ๔ ตำแหน่งเป็นผู้ใหญ่สุดของการปกครอง ได้แก่ เจ้าเมือง ๑ อุปฮาด ๑ ราชวงศ์ ๑ ราชบุตร ๑ เหมือนอย่างเมืองประเทศราชและเมืองลาวทั้งหลาย[8]